- میراث فرهنگی - بسیاری از بانوان هنرمند عهد قاجار ناشناخته باقی ماندند

به گزارش واژه روز به نقل از ایرنا، «سید عبدالمجید شریف‌زاده» با اشاره به انجام این پژوهش توسط زهرا سادات احمدی‏‌زاده کارشناس پژوهشی، گفت: در بررسی‏‌های تاریخ معاصر ایران در عهد قاجار، نقش زنان در عرصه‏‌های اجتماعی و هنری کمتر مطالعه شده و دراین خصوص، در منابع دست اول، مطالب چندانی ذکر نشده زیرا اکثر تاریخ‍‌‌ نویسان بیشتر به شرح حوادث سیاسی یا شیوۀ زندگی شاهان و رجال پرداخته و در لابلای تألیفات خود به صورت پراکنده و غیرمستقیم به مسائل اجتماعی و هنری زنان اشاره کردند.

او  زمینه‏‌های شکل‏‌گیری شرایط و اتفاقات این دوره را برای حضور زنان در عرصه‏‌های فرهنگی وهنری بسیار حایز اهمیت دانست و گفت: به توانمندی و قابلیت‌‏های زنان به ویژه در عصر قاجار کمتر پرداخته شده است.

شریف زاده خاطرنشان کرد: هدف این پژوهش شناخت موقعیت فرهنگی و اجتماعی زن در عصر قاجار و بروز توانمندی‏‌‌های هنری آنان در دورۀ قاجار است. دورۀ قاجار در بردارنده زمینه‌‏های شکل‏ گیری شرایط برای حضور زنان و تأثیرگذاری آنان در عرصه‎های اجتماعی، فرهنگی و به ویژه هنری است.

بر اساس اعلام پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، رئیس گروه پژوهشی هنرهای سنتی افزود: در دوره قاجار اغلب بانوانی که به کسب دانش روی آوردند و باسواد شدند از طبع‏ شعر و قریحه ادبی نیز برخوردار بودند و آثاری از خود باقی‏ گذاشتند. عده‌‏ای دیگر از زنان استعداد خود را در فنون ظریفه و هنرهای دیگر به کار گرفتند و چون‏ خوشنویسی و استنساخ قرآن از هنرهای مورد توجه این عصر بود، اغلب زنان هنرمند در جرگۀ خوشنویسان درآمدند.

شریف زاده تصریح کرد: بررسی‌‏ها نشان می‏‌دهد به رغم کمبود منابع مکتوب دربارۀ زنان دربار قاجار، نقش آنها در فعالیت‌‏های اجتماعی به ویژه مذهبی و هنری محدود نبوده و در کتابت قرآن کریم، خوشنویسی و نقاشی با توانمندی شایسته آثار نفیسی بر جای گذاشته‏‌اند  اما بر اثر برخی شرایط حاکم درآن دوره که عموماً تمایلی به ابراز و معرفی هنر زنان وجود نداشت بسیاری بانوان فرزانه ناشناخته و گمنام باقی ماندند.

بدین‏ سبب بیشترین اطلاعات ما درباره  زنان ایرانی از زمانی آغاز می‌شود که سیاحان خارجی به ایران سفر کردند و در گزارش‌‏ها و سفرنامه‌های خود بنابر مناسبت‏‌های پیش آمده، مطالبی درباره زنان طبقات مختلف  می‎نوشتند.

وی با اشاره به اینکه در دوره ناصری، برای نخستین بار در قالب‏نامه، رساله، سفرنامه و خاطره‏نویسی شاهد حضور زنان در عرصۀ نثر هستیم، خاطرنشان کرد : چنین به نظر می‏‌رسد که قالب‏‌های غیر رسمی، خصوصی و شخصی از قبیل خاطرات، یادداشت‌های روزانه، نامه، سفرنامه وخود زندگینامه، روش‏‌های  معمول زنان نویسنده در طول تاریخ بوده است .

شریف زاده افزود: در دوره  قاجار نیز که یکی از دوره‏‌های  مملو از حوادث و اتفاقات تاریخ ساز است زنان به اشکال مختلف توانمندی‏‌های خود را در زمینه‌های گوناگون اجتماعی و فرهنگی ثبت و ماندگار کردند، از جمله عرصه‏‌هایی که زنان در دورۀ قاجار به هنرنمایی در آن پرداختند هنر کتابت به ویژه کتابت قرآن بود که در دورۀ قاجار رواج زیادی داشت.

او با بیان اینکه در این دوران، نگارش قرآن با خط نسخ بیش از دیگر خطوط است، افزود: تعداد خوشنویسان در این دوره متعدد بوده و در میان آنان بانوانی نیز، مانند ام السلمه و ضیا ء‎السلطنه در دورۀ فتحعلی شاه و خورشیدکلاه خانم و مریم بانو نایینی در دورۀ ناصرالدین شاه وجود داشتند. 

شریف زاده در پایان با اشاره به اینکه هنر تذهیب در قرآن توسط بانوان، از نکات مهم در این دوران نوشتن اسم بانوان کاتب در قرآن‌هاست، گفت:  در نهایت می‌توان گفت همه این بانوان قرآن ‌های زیبا و نفیسی خلق کرده و در رشد هنر خوشنویسی دوران خود تلاش کرده ‌اند.

یکی از موضوعات بنیادین در علوم قرآنی و مجموعه علوم و معارف اسلامی است و علم قرائات و نیز علم «رسم المصحف» یا علم «مرسوم الخط» جایگاه و نقش مهمی در ارتباط با حفظ اصالت و جاودانگی قرآن بر عهده دارند.